رسانه، فرهنگ‌سازی و باروری: شناسایی و رتبه بندی عوامل مؤثر بر باروری با استفاده از رویکرد فرایند تحلیل سلسله مراتبی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران و استاد افتخاری دانشگاه ملبورن استرالیا

2 دانشجوی دکتری جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران (نویسنده مسئول)

چکیده

کشور ایران از دهۀ 1380 به­عنوان یکی از کشورهای دارای باروری پایین­تر از سطح جانشینی شناخته می­شود. بر این اساس، برنامه­ریزان و سیاستگذاران به دنبال ارائۀ راهکارهای مناسب و کارآمد با هدف افزایش باروری هستند. هدف مقالۀ حاضر شناسایی و اولویت­دهی به شاخص­های تأثیرگذار بر باروری در ایران با استفاده از مدل ارزیابی مبتنی بر فرایند تحلیل سلسله­مراتبی است. بدین منظور، پرسشنامۀ خبره طراحی و توسط خبرگان علمی تکمیل شد و سپس نتایج استخراج­شده از پرسشنامه­ها با استفاده از نرم­افزار اکسپرت چویس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. تجزیه و تحلیل نتایج به­دست­آمده مبیّن این است که بر اساس دیدگاه خبرگان، شاخص رسانه­های جمعی بیشترین اثرگذاری و شاخص وضعیت اقتصادی خانوار دارای کمترین اثر در باروری زنان است. از بین شاخص­های رسانه، تلویزیون و اینترنت و شبکه­های مجازی تأثیر قابل­توجهی بر بارروی دارند.  از دیدگاه خبرگان در بین زیر شاخص‌های موثر بر باروری، تقسیم کار برابر بین زن و مرد در خانواده رتبۀ اول را در بین شاخص­های مؤثر بر باروری به خود اختصاص داده است. تجربه کشورهای با باروری پائین بیانگر تاثیر گذاری مثبت برابری جنسیتی بر نگرش و رفتار باروری در خانواده است، و از این‌رو تاکید بر این مهم در محتوی برنامه­های رسانه­ای می­تواند بطور غیر مستقیم بر نگرش و رفتار زوجین در مورد فرزندآوری موثر باشد.  به نظر می­رسد از دیدگاه خبرگان علمی در این مطالعه، فرهنگ­سازی هدفمند درمورد افزایش باروری از طریق شناخت مخاطبین آگاه و تحصیلکرده و بهره­گیری از شواهد علمی و ارائه مطالب اقناعی برای آنان نقش مؤثری در تغییر ایده و رفتار زوجین در مورد باروری داشته باشد. بدیهی است ایجاد بسترهای لازم برای تحقق ایده های جوانان و زوجین در مورد ازدواج و فرزندآوری نیز نقش مهمی ایفا می کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Media, Culturalization and Fertility: Identifying and Ranking Factors Affecting Fertility Using Analytical Hierarchy Process Approach

نویسندگان [English]

  • Mohammad Jalal Abbasi-Shavazi 1
  • Nasibeh Esmaeili 2
1 Professor of Demography, University of Tehran, and Honorary Professor, University of Melbourne, Australia
2 Ph.D. in Demography, University of Tehran (Corresponding Author)
چکیده [English]

Iran has been known as one of the countries with below-replacement fertility since the 2000s. Accordingly, planners and policy makers seek to provide appropriate and efficient solutions aiming to increase fertility. Using the analytic hierarchy process, this study aims to identify and prioritize indicators affecting fertility in Iran.  In order to achieve the objectives of the study, an expert questionnaire was designed and completed by scientific experts. The results extracted from the questionnaires were analyzed using Expert Choice software. Analysis of the results shows that according to experts, the mass media index has the greatest impact, while the household economic status index has the least impact on women's fertility. Among the indicators of media, television and the internet and cyberspace have a significant impact on fertility. From the perspective of scientific experts, among the sub-indicators affecting fertility, the equal division of labor between men and women in the family is the first among the indicators affecting fertility. The experience of countries with low fertility shows the positive impact of gender equity on the attitude and behavior of fertility in the family, and therefore, the emphasis on this important content in media programs can indirectly affect the attitude and behavior of couples about childbearing. According to the experts in this study, targeted culture-building about childbearing by using scientific evidence and providing persuasive content to informed and educated audiences has an effective role in changing the idea and behavior of couples towards fertility. Obviously, creating the necessary conditions for the realization of the ideas of young people and couples about marriage and childbearing plays an important role.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Low fertility
  • Experts
  • the analytic hierarchy process
  • media
  • Culture building
  • Policy making

مراجع

منابع و مآخذ
آرمان، محمدحسین؛ صالحی صدیقانی، جمشید؛ مژدهی، سارا و علی نظر لی (1391). «محاسبۀ میزان ناسازگاری ساختار سلسله­مراتبی و ماتریس­های مقایسات زوجی در فرایند تحلیل سلسله­مراتبی فازی»، مطالعات مدیریت صنعتی، سال دهم، شمارۀ 27: 112-89.
آذر، عادل (1399). تصمیم­گیری کاربردی (رویکرد MADM)، چاپ اول، تهران: نگاه دانش.
آذر، عادل (1377). «فرایند تحلیل سلسله­مراتبی (Analytical hierarchy process) روشی برای تعیین اولویت­های تحقیقاتی در آموزش عالی»، مجله پژوهش و برنامه­ریزی در آموزش عالی، شمارۀ 17: 11-32.
آذر، عادل و حجت فرجی (1381). علم مدیریت فازی، مرکز مطالعات مدیریت و بهره­وری ایران. تهران: مؤسسۀ کتاب مهربان نشر.
آذر، عادل و علی رجب­زاده (1381). تصمیم­گیری کاربردی، چاپ اول، تهران: نگاه دانش.
آذر، عادل و عزیزالله معماریانی (1373). «AHP تکنیکی نوین برای تصمیم­گیری گروهی»، فصلنامه دانش مدیریت، شمارۀ 27، 28: 1-32.
آذر، عادل؛ لطیفی، میثم و مهدی ترکمنی (1392). «شناسایی و رتبه­بندی معیارهای مؤثر بر مکان­یابی مسجد»، مدیریت اسلامی، سال 21، شمارۀ 2: 222-205.
افشاری، زهرا (1394). «برابری جنسیتی و باروری در ایران»، زن در توسعۀ سیاست و پژوهش، دورۀ 13، شمارۀ 2: 245-262.
اصغرپور، محمدجواد (1381). تصمیم­گیری و تحقیق عملیات در مدیریت، چاپ دهم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
اصغرپور، محمدجواد (1385). تصمیم­گیری­های چندمعیاره، چاپ چهارم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ترابی، فاطمه (1390). «تأملی بر پایان­نامۀ تأخیر ازدواج و کاهش باروری در ایران»، کتابنامه علوم اجتماعی، شمارۀ 42و 43: 100-98.
ترابی، فاطمه (1391). «نقش ناهمگونی مشاهده­نشده در تحلیل­های پیشینۀ واقعه: کاربرد در تحلیل رفتار باروری زنان در ایران»، نامه انجمن جمعیت­شناسی ایران، سال پنجم، شمارۀ 10: 32-6.
تقی­زاده یزدی، محمدرضا؛ دهقان، علیرضا و میرسید محمدمحسن امامت (1398). روش­های تصمیم­گیری چندشاخصه، مفاهیم، اصول و کاربردها، تهران: انتشارات سازمان مدیریت صنعتی.
تقی­زاده یزدی، محمدرضا؛ طهماسبی، رضا؛ امامت، میر سید محمدمحسن و علیرضا دهقان (1397). «شناسایی و رتبه­بندی عوامل مؤثر بر جذب و نگهداشت استعدادها با استفاده از رویکرد فرایند تحلیل سلسله­مراتبی (مطالعه موردی دانشگاه تهران)»، مدیریت فرهنگ سازمانی، دورۀ 16، شمارۀ 1: 89-115.
حمیدی­زاده، محمدرضا (1378). «روش تصمیم­گیری چندمعیاره برای انتخاب ارزیابی پروژه­ها»، مجله مدیرساز، شمارۀ 3: 73-56.
خدیو زاده، طلعت؛ ارغوانی، الهام و محمدتقی شاکری (1393). «تعیین ارتباط انگیزه­های فرزندآوری با ترجیحات باروری»، مجله زنان مامایی و نازایی ایران، دورۀ 17، شمارۀ 114: 7-18 .
رازقی نصرآباد، حجیه‌بی‌بی و حسن سرایی (1393). «تحلیل کوهورتی ارزش فرزند در استان سمنان»، زن در توسعه و سیاست، دورۀ 12 ، شمارۀ 1: 229-250 .
رازقی نصرآباد، حجیه بی­بی؛ حسینی چاووشی، میمنت و محمدجلال عباسی شوازی (1399). «تأثیر نگرش و تقسیم کار جنسیتی روی فاصلۀ تولد اول تا دوم در شهر تهران»، آماده انتشار در مجله جامعه­شناسی کاربردی.
رحمانی، مرتضی؛ نویدی، حمیدرضا و مصطفی زمانیان (1388). «روشی برای بهبود ناسازگاری فرایند تحلیل سلسله­مراتبی»، مجله دانشور رفتار، شمارۀ 35: 94-100.
ساعتی، توماس ال (1391). تصمیم­سازی برای مدیران، ترجمۀ علی­اصغر توفیق، تهران: انتشارات مرکز آموزش و تحقیقات صنعتی ایران.
صادقی، رسول و نصیبه اسمعیلی (1399). «تحلیل چندسطحی همبسته­های فردی و استانی باروری در ایران»، آماده انتشار در مجله مطالعات راهبردی زنان.
ضیایی بیگدلی، محمدتقی؛ کلانتری، صمد و محمدباقر علیزاده اقدم (1385). «رابطۀ بین میزان باروری کل با توسعۀ اقتصادی و اجتماعی»، فصلنامه علمی پژوهشی، سال 5: 140-123.
طاووسی، محمود؛ مطلق محمد، اسماعیل؛ اسلامی، محمد؛ حائری مهریزی، علی­اصغر؛ هاشمی، اکرم و علی منتظری (1394). «فرزندآوری و عوامل مرتبط با آن از نگاه مردم تهران: پیش­آزمون یک مطالعۀ ملی»، مجله پایش، دورۀ 14، شمارۀ 5: 597-605.
عباسی شوازی، محمدجلال (1381). «همگرایی رفتارهای باروری در ایران: سطوح باروری استان‌ها، روندها و الگوها در ایران»، مجله علوم اجتماعی، شمارۀ 18: 231- 201.
عباسی شوازی، محمدجلال و احمد دوراهکی (1396). «تأثیر سنخ­های متفاوت شبکه­های اجتماعی بر قصد باروری: مطالعۀ زنان حداقل یکبار ازدواج­کرده مناطق شهری استان بوشهر»، نامه انجمن جمعیت­شناسی ایران، شمارۀ 23: 41-7.
عباسی شوازی، محمدجلال و زهره خواجه صالحی (1392). «سنجش تأثیر استقلال، مشارکت اجتماعی و تحصیلات زنان بر تمایل به فرزندآوری، مطالعۀ موردی شهر سیرجان»، زن در توسعه و سیاست، دورۀ 11، شمارۀ 1: 64-45.
عباسی شوازی، محمدجلال و سعید خانی (1393). «ناامنی اقتصادی و باروری: مطالعۀ موردی زنان دارای همسر شهرستان سنندج»، نامه انجمن جمعیت­شناسی ایران، دورۀ 13، شمارۀ 1: 76-37.
عباسی شوازی، محمدجلال و ملیحه علی‌مندگاری (1389). «تأثیر ابعاد متفاوت استقلال زنان بر رفتار باروری آن­ها در ایران»، پژوهش زنان، دورۀ 8: 32-1.
عباسی شوازی، محمدجلال و میمنت حسینی چاوشی (1390). «تنظیم خانواده، باروری و تحول سیاست‌های جمعیتی در ایران»، مجله معرفت در دانشگاه اسلامی، سال 15، شمارۀ 3: 26-8.
عباسی شوازی، محمدجلال و نصیبه اسمعیلی (1399). «معرفی مدل­سازی عامل بنیان در تبیین باروری پایین»، آماده انتشار در مجله دو فصلنامه مطالعات جمعیتی.
قدسی­پور ، سید حسن (1382). مباحثی در تصمیم­گیری چندمعیاره، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر.  
قدسی­پور ، سید حسن (1384). فرایند تحلیل سلسله­مراتبی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر.  
کزازی، ابوالفضل و روح­الله ابراهیمی­نژاد (1382). «انتخاب فرایند سازمانی برای محک­زنی رقابتی با استفاده از فن مقایسات زوجی»، چشم­انداز مدیریت بازرگانی، شمارۀ: 114-93.
کلانتری، صمد؛ عباس­زاده، محمد؛ امین مظفر، فاروق و ندا راکعی بنا­ب (1389). «بررسی جامعه­شناختی گرایش به فرزندآوری و برخی عوامل مرتبط با آن (مورد مطالعه جوانان متأهل شهر تبریز)»، جامعه­شناسی کاربردی، دورۀ 21، شمارۀ 1: 104-83.
کنعانی، محمدامین (1385). «پیوند سنت و نوسازی در افزایش سن ازدواج: نمونۀ ایرانیان ترکمن»، نامه انجمن جمعیت­شناسی ایران، سال 1، شمارۀ 1: 126-104.
محمودیان، حسین (1383). «سن ازدواج در حال افزایش: بررسی عوامل پشتیبان»، نامه علوم اجتماعی، شمارۀ 24: 53-27.
محمودیانی، سراج و رسول صادقی (1393). «مشخصه­های فردی و استانی مرتبط با رفتار باروری در زنان ایرانی 1390»، ماهنامه علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، سال 18، شمارۀ 11: 647-640 .
مدیری، فاطمه و حجیه بی­بی رازقی نصرآبادی (1394). «بررسی رابطۀ دینداری و قصد باروری در شهر تهران»، نامه انجمن جمعیت­شناسی ایران، دورۀ 10، شمارۀ 20: 136-128.
مشفق، محمود و سارا غریب عشقی (1391). «تحلیلی بر رابطۀ ارزش فرزندآوری و باروری بین زنان تهرانی»، فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده، مطالعات راهبردی زنان، سال 15، شمارۀ 18: 93-120.
مطیع حق­شناس، نادر (1382). «بررسی تأثیر عوامل اقتصادی، اجتماعی و جمعیتی بر رفتار باروری در ارومیه»، فصلنامه جمعیت، شمارۀ 45 و 46: 102-87.
مؤمنی، منصور (1385). مباحث نوین تحقیق در عملیات، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
نصیری، سارا؛ گودرزی، رضا و اسماء صابر ماهانی (1396). «بررسی تأثیر عوامل اقتصادی بر نرخ باروری در ایران: مطالعۀ پنل 1345-1392»، مجله علوم پزشکی رازی، دورۀ 24: 80-73.
هاشمی­نیا، فاطمه؛ رجبی، ماهرخ و علی یار احمدی (1396). «بررسی نگرش زنان به ارزش فرزندان؛ مورد مطالعه زنان 49-15 ساله شهر شیراز»، جامعه­شناسی کاربردی، سال 28، شمارۀ پیاپی 67: 61-78.
سازمان‌ها
سازمان ثبت احوال ایران (1397). داده­های ثبت ولادت 1397. قابل دسترس در   https://www.sabteahval.ir
سازمان ثبت احوال ایران (1398). داده­های ثبت ولادت 1398. قابل دسترس در https://www.sabteahval.ir
مرکز آمار ایران (1396). نتایج سرشماری نفوس و مسکن 1396. قابل دسترس در https://www.amar.org.ir
Abbasi-Shavazi, M.J.; McDonald, P, & Hosseini Chavoshi, M. (2007). ‘The Path to Below Replacement Fertility in Iran’, Asia-Pacific Population Journal, 22(2): 91-112.
Abbasi-Shavazi, M.J.; McDonald, P, & Hosseini Chavoshi, M (2009). The Fertility Transition in Iran: Revolution and Reproduction, Springer.
Baby, S. (2013). ‘AHP Modeling for Multicriteria Decision-Making and to Optimise Strategies for Protecting Coastal Landscape Resources’, International Journal of Innovation, Management and Technology, 4(2): 218-227.
Bankole, A.; Rodriguez, G.; & Westoff, C.F. (1996). ‘Mass media messages and reproductive behavior in Nigeria’, Journal of Biosocial Science, 28(2):227–239.
Barlett, J. E.; Kotrlik, J. W.; & Higgins, C. C. (2001). ‘Organizational research: Determining appropriate sample size in survey research. Information Technology’, Learning, and Performance Journal, 19(1): 43.
Basten, S. (2010). ‘Television and Fertility’, Finnish Yearbook of Population Research: 67–82.
Benítez, J.; Delgado-Galván, X.; Izquierdo, J.; & Pérez-García, R. (2012). ‘Improving consistency in AHP decision-making processes’, Applied Mathematics and Computation, 219: 2432–2441.
Bernardi, L. (2003). ‘Channels of Social Influence on Reproduction’, Population Research and Policy Review, 22(5/6): 427–555.
Bernasconi, M.; Choirat, C. & Seri, R. (2010). ‘The Analytic Hierarchy Process and the Theory of Measurement’, Management Science, 56 (4): 699–711.
Billari, F.C.; Giuntella, O. & Stella, L. (2019). ‘Does broadband Internet affect fertility?’ Population Studies, 73(3): 297-316.
    
Bongaarts, J. & Bulatao, R. A. (2000). Beyond Six Billion: Forecasting the World’s Population. Panel on Population Projections, Committee on Population, Commission on Behavioral and Social Sciences and Education. Washington, D.C.: National Academy Press.
Bradbury, B. (2004). ‘The Price, Cost, Consumption and Value of Children’, Social Policy Research Centre, 132.
Buhler, C. (2008). ‘On The Structural Value of Children and Its Implication on Intended Fertility In Bulgaria’, Demographic Research, 18: 569-610.
Caleland, J., & Wilson, C. (1987). 'Demand Theories of the Fertility Transition; an Iconoclastic View', Population Studies, 41:5-30.
 
Casterline, J.B. (2001). Diffusion Processes and Fertility Transition, Mass Media and Fertility Change, Washington (DC): National Academies Press (US).
Chandran, B.; Golden, B. & Wasil, E. (2005). ‘Linear programming models for estimating weights in the analytic hierarchy processes, Computers & Operations Research, (32): 2235–2254.
Condon, E.; Golden, B. & Wasil, E. (2003). ‘Visualizing group decisions in the analytic hierarchy process’, Computers and Operations Research, (30): 1435– 1445.
Diase, M. (1996). Egyptian Television Serials, Audiences and The Family House, A Public Health Enter-Educate Serial. Unpublished Ph.D. dissertation, University of Texas at Austin.
Erfani, A. & McQuillan, K. (2008). 'Rapid fertility decline in Iran: Analysis of intermediate variables', Journal of Biosocial Sciences, 40(3): 459–478.
Faria, V.E. & Potter, J.E. (1999). Television, telenovelas and fertility change in north east Brazil, University of Texas, Austin, Population Research center.
Gerbner, G.; Gross, L.; Morgan, M. & Signorielli, N. (1999). Growing up with television: The cultivation perspective. In Media Effects: Ad Vances in Theory and Research, J.Bryant, editor; and D.Zillman, editor; eds. Hillsdale, NJ, editor. : Lawrence Erlbaum Associates.
Hoffmann, L. W. (1975). 'The Value of Children to Parents and the Decrease in Family Size', Proceedings of the American Philosophical Society, 119(6): 430–438.
Hornik, R. & McAnany, E. (2001). 'Theories and Evidence: Mass Media Effects and Fertility Change', Communication Theory, 11(4): 454–471.
Hosseini-Chavoshi, M., McDonald, P., & Abbasi-Shavazi, M.J. (2006). 'The Iranian Fertility Decline, 1981-1999: an Application of the Synthetic Parity Progression Ratio Method', Population, 61(5-6): 701-718.
Laininen, P., & Hamalainen, R. P. (2003). 'Analyzing AHP-matrices by regression', European Journal of Operational Research, 148(3): 514-524.
Lee, R. (1990). 'The Demographic Response to Economic Crisis in Historical and Contemporary Populations', Population Bulletin of the United Nations, (29): 1-15.
 
Leridon, H. (2015). ‘The Development of Fertility Theories: A Multidisciplinary Endeavour’, Population-English Edition: 309-348.
 
Leskinen, P. (2000). 'Measurement scales and scale independence in the Analytic Hierarchy Process', Journal of Multicriteria Decision Analysis, 9(4):163.
Lesthaeghe, R., & Moors, G (2000). 'Recent trends in fertility and household formation in the industrialized world', Review of Population and Society, forthcoming: 121-170.
 
Lois, D., & Becker. O. A. (2014). 'Is Fertility Contagious? Using Panel Data to Disentangle Mechanisms of Social Network Influences on Fertility Decisions', Advances in Life Course Research, (21): 123–134.
Lutz, W. (2006). ‘Fertility Rates and Future Population Trends: Will Europe’s Birth Rate Recover or Continue to Decline?’ International Journal of Andrology, 29 (1): 25–33.
Macnicol, G. (1980). ‘Institutional Determinannts of Fertility Change’, Population and Development Review, 6 (3):441-462.
 
Macnicol, G (1980). ‘Fertility: Institutional and Political Approaches’. In: International Encyclopedia of the Social and Behavioral Science (Ed.by N.J.Smelser and P.B.Baltes), Elsevier Science Ltd.Great Britain.
 
 
McDonald, P. (2001). ‘Theory pertaining to low fertility, International Perspectives on Low Fertility: Trends’, Theories and Policies: 1-15.
Newman, B. & Conrad, K. W. (1994). A frame work for characterizing knowledge management method, practices, and Technologies. Proceedings of the Third International Conference on Practical Aspects of Knowledge Management.
Nauck, B. & Klaus, D. (2007). ‘The Varying Value of Children: Empirical Results from Eleven Societies in Asia, Africa and Europe’, Current Sociology, 55(4): 487-503.
 
Nelms, K.R. & Porter, A.L. (1985). Technological Forecasting and Social Change, (28): 43-61.
 
Retherford, R. & Palmore, J. (1983). ‘Diffusion processes affecting fertility regulation’, in Determinants of Fertility in Developing Countries, Volume 2 , R.A.Bulatao, editor; and R.D.Lee, editor., Eds. New York: Academic Press. 259-339.
 
Saaty, T.L. (1980). The Analytic Hierarchy Process, New York: McGrawHill.
Saaty, T.L (1990). Decision Making for Leaders: The Analytic Hierarchy Process for Decisions in a Complex World, Pittsburgh, PA: RWS Publications
Saaty, T.L (1987). ‘The Analytical hierarchy process-what is and how it is used’, Mat/d Modelling, 9(3): 161-176.
Simon. H. A. (1972). Theories of Bounded Rationality, Decision and Organization, by McGuire, C.B. and Radner, Roy, North-Holland Publishing Company.
Simon. H. A (1990). ‘Variants of Human Behavior’, Dept Psychol, Carnegie-Mellon University.
Simon. H. A (1976). Administrative Behavior a study of decision-making processes in administrative organization, New York: Free Press.
Sobotka, T. & Wolfgang, L. (2011). ‘Misleading Policy Messages Derived from the Period TFR: Should We Stop Using It?’, Comparative Population Studies: 637–664.
Van de Kaa, D. (1997). ‘Postmodern fertility preferences: from changing value orientation to new behaviour, Working Papers in Demography’, No. 74, Demography Program, Australian National University, Canberra.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار