تمایل به فرزندآوری در ایران: تعیین‌کننده‌ها و محدودیت‌ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جمعیت‌شناسی، دانشکده علوم اقتصادی و اجتماعی، دانشگاه بوعلی سینا M.bagi@basu.ac.ir

2 دانشیار جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران و محقق مؤسسۀ تحقیقات جمعیت کشور rassadeghi@ut.ac.ir

3 عضو هیئت‌علمی پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری جهاد دانشگاهی و دانشجوی دکتری جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران (نویسندۀ مسئول) Alihatami@ut.ac.ir

چکیده

در جوامع مدرن امروزی که زوجین تا حد زیادی امکان تصمیم‌گیری درمورد تعداد فرزندان و زمان به دنیا آوردن آن‌ها را دارند، ترجیحات و تمایلات باروری مهم‌ترین تعیین‌کننده‌های رفتار باروری به شمار می‌رود. هدف مطالعۀ پیش رو بررسی تمایلات فرزندآوری افراد ازدواج‌کردۀ همسردار و عوامل مؤثر بر آن و نیز موانع و محدودیت‌های تمایل به داشتن فرزند در ایران است. بر این اساس، داده‌های گردآوری‌شده در پیمایش ملی خانواده، که سال 1397 در سطح کشوری اجرا شده بود، تجزیه‌وتحلیل شد. نتایج نشان داد که حدود 30 درصد افراد بدون فرزند و 48 درصد افراد دارای یک فرزند تمایلی به داشتن فرزند/فرزندی دیگر ندارند. یافته‌ها رابطۀ منفی بین تحصیلات و تمایلات باروری افراد را نشان داد. از طرفی، تمایلات باروری در بین پیروان اهل تسنن در مقایسه با پیروان اهل تشیع بیشتر بود. مردان نیز تمایلات باروری بیشتری در مقایسه با زنان داشتند. همچنین رضایت از زندگی و روابط زناشویی تأثیر معناداری بر تمایلات فرزندآوری افراد دارد. مهم‌ترین علل عدم تمایل به فرزندآوری در چهار دستۀ مشکلات و نگرانی‌های مرتبط با فرزندان و آیندۀ آن‌ها، شرایط کاری و هزینه فرصت، روابط بین همسران، و مشکلات سلامتی و جسمانی افراد قرار گرفتند. بر این اساس، سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان، برای افزایش مجدد باروری به سطح جایگزینی، نیاز است تا مجموعه‌ای از سیاست‌هایی را اجرا کنند که به خانواده‌ها در پوشش هزینه‌های مراقبت از کودکان کمک کند و تلفیق زندگی شغلی و خانوادگی زنان را تسهیل کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Fertility intentions in Iran: Determinants and limitations

نویسندگان [English]

  • , Milad Bagi 1
  • Rasoul Sadeghi, 2
  • Ali Hatami 3
1 Assistant Professor of Demography, Bu-Ali Sina University, faculty of Economic and Social Sciences, Department of Social Sciences, Email: m.bagi@basu.ac.ir
2 Associate Professor of demography, University of Tehran, and Researcher of National Institute of Population Research, Email: rassadeghi@ut.ac.ir
3 Faculty member of Institute of Culture, Art and Architecture ACECR , (Corresponding Author) Email: Alihatami@ut.ac.ir
چکیده [English]

In modern societies, where couples are mainly able to decide on the number and timing of having children, fertility intentions and desires are the most important determinants of reproductive behavior. This study aims to investigate fertility intentions and its determinates and limitations among married people in Iran. For this purpose, the National Family Survey data were analyzed which was conducted in 2018. The results showed that about 30% of childless people and 48% of people who have one child do not want to have a child/another child. Findings also revealed a negative relationship between education and fertility intentions. Fertility preferences were higher among Sunnis and males compared to Shiites and females. life satisfaction and marital relationship happiness also significantly affect the childbearing desire. The most important reasons for unwillingness to have children include: "problems and worries related to children and their future", "work conditions and opportunity costs", "relationships between couples" and "health and physical problems". Accordingly, policymakers need to implement policy packages to help families cover childcare costs and paid work and childrearing reconciliation to increase fertility to the replacement level.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fertility
  • Childbearing
  • Fertility Intentions
  • Population polices
  • Iran
منابع و مأخذ
ادیبی سده، محمد، احمد ارجمند سیاهپوش و زهرا درویش‌زاده (1390). «بررسی میزان افزایش باروری و عوامل مؤثر بر آن در میان طایفه کرد ساکن اندیمشک». فصلنامه مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، شماره 1: 98-81.
حسینی، حاتم و بلال بگی (1391). «فرهنگ و فرزندآوری: بررسی تمایلات فرزندآوری زنان کُرد شهر مهاباد». فصلنامه مجله راهبردی زنان (کتاب زنان)، شماره 58: 161-121.
حسینی، حاتم و بلال بگی (1393). «تعیین‌کننده‌های اقتصادی‌ـ‌اجتماعی، فرهنگی و جمعیت‌شناختی تمایلات فرزندآوری زنان همسردار مراجعه­‌کننده به مراکز بهداشتی‌ـ‌درمانی همدان (1391)». دوماهنامه مجله دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه (بهبود)، شماره 1: 43-35.
حسینی، حاتم، عباس عسکری ندوشن و ناهید مرادی (1395). «بررسی تطبیقی تمایلات فرزندآوری زنان کُرد شیعه و سنی در مناطق روستایی شهرستان کامیاران». فصلنامه مطالعات زن و خانواده، شماره 1: 84-63.
حسینی، حاتم و محمدجلال عباسی شوازی (1388). «تغییرات اندیشه‎ای و تأثیر آن بر رفتار و ایده‌آل‌های باروری زنان کُرد و تُرک». فصلنامه پژوهش زنان، شماره 2: 84-55.
خلج‌آبادی فراهانی، فریده (1396). «نقش نگرش و تقسیم کار جنسیتی در ترجیحات و نیات باروری زنان و مردان شهر تهران». دوفصلنامه مطالعات جمعیتی، شماره 1: 129-95.
خواجه صالحی، زهره (1391). بررسی تأثیر برابری جنسیتی بر تمایلات باروری زنان در شهر سیرجان، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، گروه جمعیت‌شناسی، دانشگاه تهران.
خوشنویس، اعظم (1380). ترجیحات جنسی و گرایش زنان همسردار به رفتار باروری، مطالعه موردی شهر تهران، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی، دانشگاه شیراز.
دراهکی، احمد (1394). «عوامل تعیین‌کننده باروری ایده‌آل زنان: مطالعه باروری ایده‌آل زنان 15 تا 49 ساله دارای همسر شهر نسیم شهر در سال 1393». ماهنامه مجله علوم پزشکی رازی، شماره 141: 69-59.
رسول‌زاده اقدم، صمد، سیمین افشار، صمد عدلی‌پور و سید احمد میرمحمدتبار (1395). «تحلیل رابطه سرمایه اجتماعی و سبک زندگی با گرایش به فرزندآوری (مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه شهید مدنی آذربایجان)». فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگی، شماره 20: 136-107.
زنجانی، حبیب‌الله (1383). تحلیل جمعیتشناختی. تهران: انتشارات سمت.
ساعی قره‌ناز، مرضیه، گیتی ازگلی، فهیمه حاجی‌زاده، زهره شیخان، ملیحه نصیری و شراره جان نثاری (1395). «ارتباط جهت‌گیری مذهبی با قصد فرزندآوری و تعداد فرزندان موجود و مطلوب از نظر زنان شاغل در مرکزهای منتخب شهر تهران». فصلنامه پژوهش در دین و سلامت، شماره 1: 90-78.
سوبوتکا، توماس، آنا ماتیساک، زوزانا برزوزوسکا (1399). پاسخ‌های سیاستی به باروری پایین. ترجمه رسول صادقی و میلاد بگی. تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور.
طالب، مهدی و محسن گودرزی (1383). «قومیت و جنسیت: مطالعه موردی گروه‌های قومی در سیستان و بلوچستان». فصلنامه پژوهش زنان، شماره 1: 48-32.
طاووسی، محمود، علی‌اصغر حائری مهریزی، ژیلا صدیقی، محمداسماعیل مطلق، محمد اسلامی، فاطمه نقی‌زاده (1396). «تمایل به فرزندآوری و عوامل مرتبط با آن در ایران: یک مطالعه ملی». فصلنامه پایش، شماره 4: 410-401.
عباسی شوازی، محمدجلال (1380). «همگرایی رفتارهای بـاروری در ایـران: میـزان، رونـد و الگـوی سـنی بـاروری در اسـتان‌هـای کشـور در سـال‌هـای 1351 و 1375». فصلنامه نامه علوم اجتماعی، شماره 18: 231-201.
عباسی شوازی، محمدجلال، پیتر مک دونالد، میمنت حسینی چاوشی و زینت کاوه فیروز (1381). «بررسی دیدگاه زنان درمورد رفتارهای باروری در استان یزد، با استفاده از روش‌های کیفی». فصلنامه نامه علوم اجتماعی، شماره 20: 203-169.
عباسی شوازی، محمدجلال و زهره خواجه صالحی (1392). «سنجش تأثیر استقلال، مشارکت اجتماعی و تحصیلات زنان بر تمایل به فرزندآوری (مطالعه موردی شهر سیرجان)». فصلنامه زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان)، شماره 1: 64-45.
عباسی شوازی، محمدجلال و عباس عسکری ندوشن (1384). «تغییرات خانواده و کاهش باروری در ایران». فصلنامه نامه علوم اجتماعی، شماره 25: 76-25.
عنایت، حلیمه و لیلا پرنیان (1392). «مطالعه رابطه جهانی‌شدن فرهنگی و گرایش به فرزندآوری». فصلنامه زن و جامعه (جامعهشناسی زنان)، شماره 2: 136-109.
فروتن، یعقوب (1394). «پیامدهای هویتی تحولات جمعیتی و نهاد خانواده در ج.ا. ایران». ماهنامه نامه هویت، شماره 15: 38-31.
فروتن، یعقوب (1398). «تحلیل جامعه‌شناختی تمایلات باروری و تعلقات مذهبی در ایران». فصلنامه مطالعات فرهنگ-ارتباطات، شماره 52: 33-9.
فیضی، ایرج و مرضیه ابراهیمی (1398). پیمایش ملی خانواده. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی واحد استان البرز (خوارزمی).
 
کلانتری، صمد، محمد عباس‌زاده، فاروق امین مظفر و ندا راکعی بناب (1389). «بررسی جامعه‌شناختی گرایش به فرزندآوری و برخی عوامل مرتبط با آن (مورد مطالعه: جوانان متأهل شهر تبریز)». فصلنامه جامعه‌شناسی کاربردی، شماره 1: 104-83.
 
محمودیان، حسین و رحیم نوبخت (1389). «مذهب و باروری: تحلیل رفتار باروری گروه‌های مذهبی سنی و شیعه شهر گله‌دار استان فارس». دوفصلنامه مسائل اجتماعی ایران (دانشگاه خوارزمی)، شماره 1: 215-195.
مرکز آمار ایران (1400). نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1395. بازیابی‌شده در:
https://www.amar.org.ir
مطلق، محمداسماعیل، مجذوبه طاهری، محمد اسلامی، سید داود نصرالله پور شیروانی (1395). «عوامل مؤثر بر ترجیحات باروری در زنان اقوام ایرانی». ماهنامه مجله پرستاری و مامایی، شماره 6: ۴9۵-۴8۵.
مقدس، سعید (1395). فردگرایی و تمایلات فرزندآوری جوانان شهر تهران، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، گروه جمعیت‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.
منتظری، علی (1395). بررسی میزان تمایل به فرزندآوری و عوامل مرتبط با آن از نگاه مردم شهری و روستایی ایران. تهران: پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی.
 
Abbasi-Shavazi, M. J. & McDonald, P. (2007). 'Family Change in Iran: Religion, Revolution, and the State'. pp:177-198 in R. Jayakody, A Thornton, and W. Axinn (eds.), International Family Change: Ideational Perspectives. New York: Taylor & Francis Group, LLC.
Abbasi-Shavazi, M.J., Morgan, S.P., Hossein-Chavoshi, M. & McDonald, P. (2009). 'Family Change and Continuity in Iran: Birth Control Use Before First Pregnancy'. Journal of Marriage and the Family, 71(5), 1309-1324.
Ajzen, I. (1991). 'The theory of planned behavior'. Organizational behavior and human decision processes, 50(2), 179-211.
Bhende, A. (1988). Principles of Population Studies. Bombay: Himalaya Publishing House.
Bongaarts, J. (2001). 'Fertility and reproductive preferences in post-transitional societies'. Population and development review, 27, 260-281.
Bumpass, L. L. (1987). 'The risk of an unwanted birth: The changing context of contraceptive sterilization in the US'. Population Studies, 41(3), 347-363.
Goldstein, J., Lutz, W. & Testa, M. R. (2003). 'The emergence of sub-replacement family size ideals in Europe'. Population research and policy review, 22(5), 479-496.
Hayford, S.R. & Agadjanian, V. (2012). 'From desires to behavior: moderating factors in a fertility transition'. Demographic research, 26, 511-542
 
Heiland, F., Prskawetz, A. & Sanderson, W. C. (2008). 'Are individuals’ desired family sizes stable? Evidence from West German panel data'. European Journal of Population/Revue européenne de Démographie, 24(2), 129.
Hosseini, H., Torabi, F. & Bagi, B. (2014). 'Demand for long-acting and permanent contraceptive methods among Kurdish women in Mahabad, Iran'. Journal of biosocial science, 46(6), 772-785.
Leibenstein, H. (1977). 'Economic Theory of Fertility: Reply to Cullison'. The Quarterly Journal of Economics, Oxford University Press, 91(2), 349-350.
 
Lesthaghe, R., (1986). 'Modes of Production, Secularization and the Pace of the Fertility Decline in Western Europe'. pp: 1979-1990. In: A.J. Coale and S.C. Watkins (eds). The Decline of Fertility in Europe, Princeton, Princeton University Press, 1986.
Lutz, W., Skirbekk, V. & Testa, M.R. (2006). 'The Low-fertility Trap Hypothesis: Forces That May Lead to Further Postponement and Fewer Births in Europe'. Vienna Yearbook of Population Research, 4, 167–192.
Mencarini, L., Vignoli, D. & Gottard, A. (2015). 'Fertility intentions and outcomes: Implementing the theory of planned behavior with graphical models'. Advances in life course research, 23, 14-28.
Mills, M., Mencarini, L., Tanturri, M. L. & Begall, K. (2008). 'Gender equity and fertility intentions in Italy and the Netherlands'. Demographic research, 18, 1-26.
Régnier-Loilier, A., & Solaz, A. (2010). 'La décision d’avoir un enfant: une liberté sous contraintes'. Revue des politiques sociales et familiales, 100(1), 61-77.
Régnier-Loilier, A., Vignoli, D. & Dutreuilh, C. (2011). 'Fertility intentions and obstacles to their realization in France and Italy'. Population, 66(2), 361-389.
Rindfuss, R. R., Morgan, S. P. & Swicegood, G. (1988). First Births inAmerica: Changes in the Timing of Parenthood. Berkeley: University of California Press.
Schoen, R., Astone, N. M., Kim, Y. J., Nathanson, C. A. & Fields, J. M. (1999). 'Do fertility intentions affect fertility behavior?'. Journal of Marriage and the Family, 790-799.
Testa, M. R. & Grilli, L. (2006). 'The influence of childbearing regional contexts on ideal family size in Europe'. Population, 61(1), 99-127.
Thomson, E. (1997). 'Couple childbearing desires, intentions, and births'. Demography, 34(3), 343-354.
Westoff, C. F. & Ryder, N. B. (1977). 'The predictive validity of reproductive intentions'. Demography, 14(4), 431-453.