پیشران‌های تغییر در سبک زندگی خانوادۀ ایرانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ دکتری آیندهپژوهی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، پژوهشگر اندیشکده مهرستان (نویسنده مسئول)

2 دانش‌آموختۀ دکتری علوم سیاسی گرایش جامعه شناسی، دانشگاه شاهد

چکیده

خانواده یکی از کلیدی‌ترین نهادهای اجتماعی است که تقریباً در تمامی ابعاد و مؤلفه‌هایش ـ از ماهیت شکل‌گیری و مفهوم گرفته تا ساختار، نقش و کارکردهای درونی و بیرونی ـ در طول تاریخ و در جوامع مختلف دستخوش تحولات متعددی قرار گرفته است. هرچند روندهای همسویی در خصوص تغییرات خانواده در سراسر جهان مشاهده می‌شود، اما نوع، سرعت و میزان غالب تغییر و تحولات مؤلفه‌های مربوط به خانواده در جوامع مختلف یکسان نبوده و به بسیاری از عوامل تاریخی، اقتصادی، فنّاوری، اجتماعی و فرهنگی بستگی داشته است. شناسایی تحولات این حوزه، روندهای موجود و پیشران‌های تأثیرگذار بر تحولات آتی این نهاد نه‌تنها برای سیاست‌گذاران بلکه برای بسیاری از نهادهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بسیار ارزشمند است. در این مقاله، با مطالعات کتابخانه‌ای و مصاحبۀ‌ عمیق، تغییرات خانوادۀ ایرانی از حیث ماهیت، ساختار، کارکرد و سبک زندگی در طول نیم قرن گذشته دسته‌بندی و توصیف شده‌اند و مؤلفه‌ها و پیشران‌های عمدۀ تأثیرگذار بر تحولات آتی این حوزه شناسایی شده‌اند. آگاهی از پیشران‌های شکل‌دهندۀ آینده گام مهمی در ارزیابی هزینهـ منفعت مفاد طرح‌هایی است که قرار است مبنای خط‌مشی‌گذاری در سطوح مختلف قرار گیرند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Drivers of Change in the life Style of the Iranian Family

نویسندگان [English]

  • Sohrab Hasheminezhad 1
  • Mohammadrahim Eivazi 2
1 Ph.D. in Futurology, Imam Khomeini International University, Researcher of the Mehrestan Institute of Thought (Corresponding Author)
2 Ph.D. in Political Science, Sociological Orientation, Shahed University
چکیده [English]

The family is one of the key social foundation that has undergone many changes in almost every aspect and its components - from the nature of the formation and from the concept to the structure, role and functions of the inner and outer - throughout history in various societies. Although, there are same direction trends in family change across the world, the type, speed, and extent of changes in family-related components in different societies are not the same and depend on many historical, economic, technological, social and cultural factors. Identifying the changes in this field, existing trends and Influential drivers on the future changes of this foundation is very valuable not only for policymakers, but also for many economic, social and cultural foundation. This article has been classified and described through library studies and deep interviews on the changes in the Iranian family in terms of the nature, structure, function and lifestyle of the past half century, as well as the major components and impacts on future changes in this field. Awareness of future-shaping drivers is an important step in evaluating the cost-benefit of the provisions of projects that are to form the basis of policy-making at various levels.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Changes in family
  • Changes in family structure
  • Changes in family function
  • Changes in Iranian family lifestyle
  • Drivers of family changes

منابع و مأخذ

آزاد ارمکی، تقی (1395). تغییرات، چالش‌ها و آینده خانواده ایرانی. تهران: تیسا.
آزاد ارمکی، تقی (1389). جامعه‌شناسی ایران: جامعه‌شناسی مناسبات بین‌نسلی. تهران: نشر علم.
 
احمدنیا، شیرین و امیرهوشنگ مهریار (1383). نگرش و ایده‌آل‌های نوجوانان تهرانی در زمینۀ همسرگزینی، فرزندآوری و تنظیم خانواده، دومین همایش انجمن جمعیتشناسی ایران، شیراز: انتشارات مطالعات و پژوهشهای جمعیتی آسیا و اقیانوسیه، صص 218ـ197.
اعزازی، شهلا (1376). جامعهشناسی خانواده (با تأکید بر نقش، ساختار و کارکرد خانواده در دوران معاصر). تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
بااوش، مهین و معصومه بااوش و فریبا حکیمی (۱۳۹۵). بررسی تأثیرات جهانیشدن در تحولات ساختار خانواده و تغییر سبک زندگی زنان شهری. تهران: شهرداری تهران.
برناردز، جان (1384). درآمدی به مطالعات خانواده. ترجمۀ حسین قاضیان. تهران: نی.
بستان، حسین (1383). اسلام و جامعهشناسی خانواده. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
پایدار، فروزنده (1384). تقویت نظام خانواده و آسیب‌شناسی آن. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
جمشیدیها، غلامرضا و سهیلا صادقیفسایی و منصوره لولاآور (1392). «نگرش جامعهشناختی بر تأثیر فرهنگ مدرن از منظر جنسیتی بر تحولات خانواده در تهران». فصلنامه زن در فرهنگ و هنر، شماره 2: 198ـ183.
چلبی، مسعود (1383). چارچوب مفهومی پیمایش ارزشها و نگرشهای ایرانیان. تهران: طرحهای ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی .
حاجیانی، ابراهیم و آزیتا اخلاقی (1389). آیندهنگری تحولات ساختاری خانواده، همایش ملی آینده‌پژوهی مسائل خانواده در ایران. تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام.
حسینی، داوود (1388). «کارکرد خانواده از دیدگاه روان‏شناسى با نگرش به منابع اسلامى». ماهنامه معرفت، شماره 147: 111ـ101.
رضایی، علی (1396). بررسی عوامل مؤثر بر سبک زندگی اسلامی‌ـ‌ایرانی اعضاء تشکل‌های اسلامی دانشجویان دانشگاه اصفهان و علوم پزشکی اصفهان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشتۀ علوم اجتماعی، دانشکدۀ ادبیات دانشگاه اصفهان.
زمانیان، علی (1387). تغییرات بنیادین نهاد خانواده در چند دهۀ اخیـر در ایـران. تهـران: مرکز تحقیقات استراتژیک.
زیبایینژاد، محمدرضا (1388). «بازتولید خانوادۀ ایرانی». دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، ماهنامه حوراء، شماره31: 18ـ3.
صادقی فسایی، سهیلا و ایمان عرفان‌منش (1392). «تحلیل جامعه‌شناختی تأثیرات مدرن‌شدن بر خانوادۀ ایرانی و ضرورت تدوین الگوی ایرانی اسلامی». فصلنامه زن در فرهنگ و هنر، شماره 1: 84ـ63.
عنوانی، سید حامد (1392). «سکولاریزاسیون خانواده و تأثیر آن در کاهش جمعیت». ماهنامه معرفت، شماره 189: 116ـ101.
قاسمی، سجاد (1396). آینده‌پژوهی مدیریت تحولات فرهنگی ایران در افق دهساله با تأکید بر نهاد خانواده، رسالۀ دکتری در رشته مدیریت و برنامه‌ریزی فرهنگی، دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.
گیدنز، آنتونی (1384). پیامدهای مدرنیته. ترجمۀ محسن ثلاثی. تهران: نشر مرکز.
لبیبی، محمدمهدی (1393). خانواده در قرن بیستویکم از نگاه جامعهشناسان ایرانی و غربی. تهران: نشر علم.
مرکز آمار ایران، سالنامه آماری کشور (1395). بازیابی‌شده در: https://www.amar.org.ir
مشگی، الناز (1391). «راهبردهای مقابله با چالش‌های فراروی کارکرد خانواده در عرصه جهانیشدن». فصلنامه مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، شماره 4: 180ـ160.
مهدوی کنی، محمدسعید (1386). «مفهوم سبک زندگی و گستره آن در علوم اجتماعی». فصلنامه تحقیقات فرهنگی، شماره 1: 230ـ199.
مهدوی کنی، محمدسعید (1387). دین و سبک زندگی. تهران: نشر دانشگاه امام صادق (ع).
نجفی رستاقی، حیدر و بشیر خالقیپور (1395). آیندهپژوهی ساختار خانواده با رویکرد تحلیل لایهای علتها با تأکید بر سطح گفتمانی، پنجمین کنفرانس بینالمللی روان‌شناسی و علوم اجتماعی.
 Oecd (2008). The Future of the Family to 2030, A Scoping Report, Oecd International Futures Programme, Paris.